Pestisit

Pestisitler, bitkileri, zararlıları kontrol etmek veya bitkileri hastalıklardan, böceklerden, mantar ve diğer zararlı organizmalardan korumak amacıyla kullanılan kimyasal veya biyolojik maddelerdir. Pestisit terimi, herbisitler (ot öldürücüler), insektisitler (böcek öldürücüler), fungisitler (mantar öldürücüler), akarisitler (akar öldürücüler), rodentisitler (kemirgen öldürücüler) ve diğer zararlı organizmaları kontrol etmek için kullanılan birçok farklı kimyasal ürünü içerir.

Pestisitlerin kullanılma nedenleri nelerdir?

Tarım ve Bahçe Ürünleri: Tarım sektöründe, zararlı organizmaların (örneğin, böcekler, mantarlar, yabancı otlar) bitkileri etkilemesini önlemek veya azaltmak amacıyla pestisitler yaygın olarak kullanılır. Bu, ürün verimini ve kalitesini artırmaya yöneliktir.

Halk Sağlığı: Sivrisinek ve keneler gibi vektörler aracılığıyla bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önlemek için pestisitler kullanılabilir. Bu, özellikle sıtma, Zika virüsü, sıtma ve diğer hastalıkların kontrolünde önemlidir.

Arazi ve Orman Yönetimi: Pestisitler, zararlı bitki türlerini kontrol etmek, orman yangınlarını önlemek ve araziyi yönetmek için kullanılabilir.

Ev ve Kamu Alanları: Haşere kontrolü, evlerde, kamusal alanlarda ve diğer yerlerde zararlı haşerelerle mücadele etmek amacıyla pestisit kullanımını içerir.

Endüstriyel Kullanım: Bazı endüstriyel tesislerde, özellikle ahşap işleme veya depolama alanlarında, zararlı organizmaların kontrolü için pestisitler kullanılabilir.

Pestisitler, bitki sağlığını ve ürün verimini artırma, hastalıkları kontrol etme ve vektör aracılığıyla bulaşıcı hastalıkları önleme gibi önemli avantajlara sahiptir. Ancak, yanlış kullanımı veya aşırı kullanımı çevresel ve sağlık sorunlarına neden olabilir. Kimyasal pestisitlerin bilinçsizce kullanılması, toprak, su ve hava kirliliğine yol açabilir ve istenmeyen yan etkilere neden olabilir. Bu nedenle, pestisit kullanımı dikkatle düzenlenmeli ve çevresel etkileri göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Ayrıca, organik ve biyolojik yöntemler gibi daha sürdürülebilir tarım uygulamaları da tercih edilmektedir.

Pestisit Çeşitleri

İnsektisit : Böcek, haşerelere karşı kullanılan ilaçlardır.

Fungusit : Funguslara (Mantar) karşı kullanılan ilaçlardır.

Herbisit : Yabancı otlara karşı kullanılan ilaçlardır.

Mollusit : Yumuşakçalara karşı kullanılan ilaçlardır.

Rodentisit : Kemirgenlere karşı kullanılan ilaçlardır.

Nematisit : Nematotlara karşı kullanılan ilaçlardır.

Akarisit : Akarlara karşı kullanılan ilaçlardır.

Hayvan refahı açısından etkileri

Bazı hayvan refahı aktivistleri, boyut olarak küçük ve acı çekiyor oldukları tam anlamıyla ispatlanamamış[4] olsalar da diğer hayvanlara nazaran astronomik sayılarda oldukları için böcek ıstırabını azaltmaya özel bir önem vermişlerdir. Bu yüzden pest kontrol yöntemlerinin böcek ve diğer organizmaların refahı üzerindeki etkilerinin araştırılıp; en az ıstıraba sebep olan veya ıstırabı en çok azaltan yöntemlerin seçilmesi gerektiğini savunurlar.[5]

Entomolog Jeffrey A. Lockwood’un -kendi deyimiyle spekülatif ve çürütülmeye açık- tahminlerine göre böcek kontrol yöntemleri arasından en insancıl olanları ekim nöbeti, sanitasyon gibi kültürel mücadele yöntemleri ve (yeterince yüksek dozlarda) nörotoksinler iken en çok ıstıraba sebep olanlardan biri ise başka bir kimyasal mücadele yöntemi olan böcek büyüme düzenleyicileri (IGR) dir.

Pestisitlerin Hayvanlar ve İnsanlar Üzerine Olumsuz Etkileri

Bir pestisit kimyasal bir madde ya da virüs veya bakteri gibi biyolojik bir ajan olabilir. Kimyasal pestisitlerin çoğu hedef organizmaya seçkin etkinlik gösteremedikleri için hedef organizma dışındaki organizmalarda da çeşitli hastalıklara yol açar hatta öldürücü olabilirler. Birçok pestisit insanlar için de zararlıdır. Kullanıldıkları canlıların yiyecek şeklinde insanlar tarafından kullanılmaları sonucunda insanlarda yaygın hastalıklara ve istenmeyen sıkıntılı durumlara sebep olurlar. Kimyasal pestisitlerin ve etken maddelerinin akut toksik etkileri vardır. Karbamatlar, organofosfatlar ve klorlanmış hidrokarbonları içeren birçok pestisit genetoksik etkiye sahiptir. Tarım ile uğraşan ve pestisite maruz kalan insanlarda yapılan çalışmalarda bu bireylerde yapısal ve sayısal kromozom anomalileri ile kardeş kromatid değişiminde artmalar gözlenmiştir.

Pestisitlerin kronik etkisine maruz kalan tarım işçilerinde birçok genetik hasarın yanı sıra karaciğer, böbrek ve kaslarda bozukluklar görülmüştür. Pestisitin canlılar üzerindeki etkisi fetal yaşamdan itibaren başlamaktadır. Bu ilaçlar plasentadan fetüse geçmekte ve bunun sonucu olarak düşükler, hiperpigmente ve hiperkeratatik çocuk doğumları görülmektedir. Yapılan hayvan deneylerinde ise radyoaktif olarak işaretlenip anneye verilen pestisitin 5 saat sonra plasentadan fetüse geçtiği ve fetüsün göz, sinir sistemi ve karaciğerine yerleştiği gözlenmiştir.

Organofosfatlı ve karbamatlı insektisitler ise etkilerini doğrudan doğruya periferal ve merkezi sinir sistemi üzerinde göstererek canlı yaşamını tehdit etmektedir.

Birçok pestisit insana, hayvanlara ve çevreye zarar vermektedir. Bununla ilgili ilk çalışmalar 70’li yılların başında, UNEP Stokholm İnsan Çevresi Konvansiyonu’nu hazırlayan süreçte göstermişlerdir. 30 yıl sonra ABD, Avustralya, Kanada, Japonya ve Yeni Zelanda, uluslararası baskılara boyun eğerek küresel anlaşma taslağının oluşturulmasına karar vermişlerdir.

Bu çalışmalar kapsamında KOK (Kalıcı Organik Kirleticileri) olarak adlandırılan içlerinde tarımda da kullanımı yaygın olan birçok kimyasal ürün bazı özel durumlar hariç yasaklanmış ve KOK özelliği taşıyan yeni kimyasallarında üretilmesi yasaklanmıştır. Bu anlaşma kapsamında; aldrin, endrin, toksafen, klordan, dieldrin, heptakol, mireks, DDT ve endüstriyel kimyasallar olan heksaklorobenzen ve PCB’ler yasaklanmış ve stokları takip altına alınmıştır. Türkiye’de Çok ve ark. tarafından yapılan birçok çalışmada anne sütlerinde belirli oranda bu kimyasallar bulunmuştur. Kalıcı Organik Kirleticilerden olan organik klorlu pestisitler ise Cafer Turgut ve ark. tarafından yapılan birçok çalışmada tespit edilmiş ve Toros dağlarında ise uzaktan taşınım tespit edilmiştir.

Tarım ilaçlarının kan hücreleri üzerinde de olumsuz etkileri vardır. Organofosforlu insektisitler eritrositlerin (kırmızı kan hücreleri) membran özelliklerini değiştirerek eritrosit fonksiyonun engellemektedir. Diğer bazı pestisitler de eritrositlerin boyutlarının ve yüzey şekillerinin bozulmasına ve eritrosit antioksidan sistem enzimlerinin aktivitelerinin değişmesine sebep olmaktadır. Pestisitlerin en önemli etkilerinden biri de asetilkolinesteraz enzimini inhibe etmeleridir. Bu durumda alt beyin kökünde solunum kontrol merkezlerinin baskılanması ile canlı ölüme gider. Yine pestisitlerde yapılan bir araştırmada pestisitlerin TCA enzimlerinin (malat dehidrojenaz, süksinat dehidrojenaz) inhibe olmasına sebep olduğu bulunmuştur.

Pestisit Etkileri Zararları nelerdir?

Pestisitler, çoğunlukla tarımda kullanılan mahsullere zararlı canlıları öldürmek için kullanılmaktadır. Pestisit insanlar için risk oluşturabilir ve sağlık üzerindeki etkileri, pestisit türüne göre değişiklik gösterebilir. Bazı pestisitler kanserojen olabileceği gibi bazıları da sinir sistemini etkileyebilmektedir.

Pestisitin anlık etkileri, burunda yanma, batma ve kaşıntı, boğaz ve cilt tahrişi, döküntü olabilir. Bulantı ve baş dönmesi de yaygın olarak görülmektedir. Pestisit zehirlenmesi soğuk algınlığına benzer semptomlar da gösterebilir. Pestisit zehirlenmesi yaşadığınızı düşündüğünüzde hemen tıbbi yardım alınması önerilir.

Pestisitin sağlığa zararları uzun vadede kendini gösterebilir. Beyin hasarı, doğum kusurları, kısırlık, böbrek, akciğer hasarları pestisitin uzun vadede etkileri olabilmektedir. Pestisite maruz kaldıktan sonra etkileri haftalar hatta aylar sonra ortay çıkmayabilir ve bu durum da sağlık üzerindeki etkilerini ilişkilendirmek zorlaşabilir.

Beyin gelişimi, uyku döngüsü, stres gibi vücut sürecini düzenleyen hormonlara müdahale eden kimyasallar endokrin bozucu olarak bilinmektedir. Bazı pestisit çeşitleri endokrin bozucu olarak hareket ederek kanser, gelişim sorunları ve kısırlık gibi etkilerle hayvanlara ciddi zararlar vermektedir. Bu etkilere benzer olarak insanların kimyasallara maruz kalmasıyla ilişkilendirilebilir.

Pestisitten korunmak için neler yapmalıyız?

Pestisitlerin çocuklar üzerinde büyüme ve gelişme açısından zararlı etkileri olabilmektedir. Bu yüzden çocukları pestisite maruz kalmamaları önemlidir.

Gıdaları tüketmeden önce soymak ve pişirmek pestisit seviyesini düşürmeden en etkili yöntemlerden biridir. Evinizde yetiştirebileceğiniz meyve ve sebze ile pestisite maruz kalmayı önleyebilmektedir.

Bu ipuçları besinlerdeki pestisit kalıntılarını azaltmanızda etkili olacaktır:

Meyve ve sebzeleri ıslatmak ya da suya daldırmak yerine su altında iyice yıkayın.

Yıkadığınız besinleri temiz bir havlu ya da peçete yardımıyla kurulayın.

Kavun ve kök sebzeler gibi gıdaları ovalayarak yıkayın.

Marul ve lahana gibi yapraklı sebzelerin dış tabakasını atın.

Meyve ve sebzeleri mümkünse soyarak tüketin.

Sebzelerin yıkandığı suya sirke katılması alınacak önlemler arasındadır.

Pestisitlere direkt olarak temastan kaçınmak gerekmektedir. Kesinlikle solunmamalıdır. İlaçlama yapılacağı sırada yüzde ağız ve burun kapalı bir şekilde maske kullanılmalıdır. Eldiven takılarak direkt temas önlenebilir.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan pestisitler nelerdir?

En yaygın olarak kullanılan pestisit, böcek öldürücü olarak asefat, klorpirifos ve organofosfatlardır. Bahçe ve ev için ise piretroid, karbarildir.

Dünya çapında fazla miktarda herbisit kayıtlıdır, tarımda en çok kullanılan 5’i;

• Atrazin,
• Glifosat,
• Metolaklor-S,
• 2,4-Diklorofenoksiasetik (2,4-D) asit,
• Fumigant dikloropropen