Artemis tapınağı, MÖ. 550 yıllarında tamamlanmış olan tapınak, tanrıça Artemis için yapılmıştır. Diana tapınağı olarak ta adlandırılan eser, İzmir iline bağlı olan Selçuk ilçesinin sınırlarında kalan, eski bir Yunan antik kenti Efes’te bulunur. Dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilir. Günümüze tapınaktan sadece mermer parçaları kalmıştır. Bizanslı Philon tapınak hakkında, “Babil’in asma bahçelerini, Olympos’taki Zeus heykelini, Rodos heykelini, piramitlerin işçiliğini, Halikarnas Mozolesini gördüm. Fakat bulutlara doğru yükselmiş Efes tapınağını gördüğümde, diğerlerinin bunun yanında gölgede kaldığını hissettim.” demiştir.
Artemis tapınağının yapımını hazırlayan etkenler
Aynı bölgede birbirinin üzerine yapılmış tapınaklar ortaya çıkarılmıştır. Artemis adına yapılan ilk tapınak, MÖ. 800 yıllarında Efes’te nehir yakınında bulunan bataklık tarafına yapılmış. Efes tanrıçası, Yunan tanrıçası Artemis gibi değildi. Yunan tanrıçası av tanrıçası, Efes tanrıçası Artemis ise resimlerde anlatıldığı gibi bereket, verimlilik ve doğurganlık tanrıçasıydı. Artemis’in Anadolu tanrıçası olan Kibele’nin kültü olduğu düşünülmektedir. Bu yapılan tapınakta, Jüpiter’den geldiği düşünülen bir kutsal taş bulunmaktaydı. Tapınak daha sonra tahrip olsa da, yeniden yapılmıştır. MÖ. 600 yıllarında Efes’in ticaret merkezi haline gelmesi nedeniyle, mimar Chersiphron yüksek taş kolonları bulunan büyük bir tapınak inşa etti. Lidya kralı Croesus’un MÖ. 550 yıllarında Efes’i ele geçirmesi sırasında bu tapınakta tahrip edildi. Bunun üzerine Lidya kralı mimar Theodorus’a diğerlerinden daha görkemli yeni bir tapınak yaptırdı. Bu tapınağın büyüklüğü öncekinin dört katı kadardı.
Yüksekliği 90 metre, genişliği 45 metreydi. Masif çatısı çok sayıda taş sütunlarla desteklenmişti. Bu tapınak MÖ. 356 yılında çıkarılan yangınla tahrip oldu.
Artemis tapınağının yapımı ve tarihsel gelişimi
Ardından heykeltıraş Scopaslı Paros yeni bir tapınak yaptı. Böylece Artemis tapınağı meydana getirilmişti. Tapınak hakkındaki tüm bilgiler Romalı tarihçi Plynus tarafından edinilmiştir. Plynus’un dediğine göre tapınak tam 120 yılda inşa edilmiş. Uzunluğu 130 metre, genişliği 68 metreydi. Tavanı 18 metre yüksekliğinde 127 adet İyonik sütun desteklemekteydi. Büyük İskender’in MÖ. 333 yılında Efes’e geldiği sırada tapınağın yapımı devam ediyordu. Tapınağın içinde çok sayıda sanat eseri bulunuyordu. Altın ve gümüşle bezeli kolonlar, heykeller ve tablolar vardı. Heykellerin çoğunluğu Efes şehrinin kurucusu kabul edilen Amazonlara aitti. Plynus’un söylediğine göre mimar Scopaslı Paros Halikarnas mozolesinin kolonlarındaki kabartmaları da yapmıştı. MÖ. 262 yılında Gotların akınında Artemis tapınağı yıkılmış. Bundan bir yüzyıl sonrasında Roma İmparatoru Constantine şehri inşa ettirdiğinde, Hristiyan olduğundan tapınağa el sürmemiştir. Bundan sonra Efes şehri eki önemini kaybetmiş, liman özelliğini yitirmiştir. Deniz şehirden uzaklaşmış, kent sakinleri burayı terk etmeye başlamıştır. Tapınaktan kalan kalıntılar, başka yapılarda kullanılmıştır. 1863 yılında yapılan kazılarda 6 metre derinlikte olan tapınağın temelleri bulunmuş, buradan çıkarılan heykel ve kalıntılar British Museum’a götürülmüştür. 1904 yılında yapılan kazılarda burada birbiri üzerine yapılmış olan 5 tapınak bulunmuştur. Ziyaretçilerin tapınağın yerini anlaması için, buraya bir sütun dikilmiştir.