Eritrosit (RBC) Nedir?
Kanın %60’lık bölümü kan plazmasıdır. Kan plazması; protein çeşitleri, tuzlar, vitaminlerden oluşan beyaz sarı renkli bir sıvıdır. Kanın kalan %40’lık bölümünü de kan hücreleri oluşturur. Kan hücreleri; eritrositler (kırmızı kan hücreleri ya da alyuvarlar), beyaz kan hücreleri (akyuvarlar, lökositler), kan pulcukları yani trombositlerdir.
Kan hücreleri kanda değişik ortamda bulunurlar, kanda en fazla bulunan hücreler ise eritrositler yani RBC’dir. Tüm kan hücrelerinin yaklaşık %99’luk kesimini oluştururken, lökositler ve trombositler yaklaşık %1’lik kesimi hakimiyetleri altında tutarlar.
Vücut içinde oksijen ya da karbondioksit taşınmasından sorumlu (kırmızı) alyuvar hücrelerine eritrosit ya da RBC diyoruz. Kanda en çok sayıda bulunan hücreler, alyuvar hücreleridir.
Eritrositlerin yapısında hemoglobin ve demir bulunur. Hemoglobin, RBC’nin kuru ağırlığının yaklaşık %90’lık kısmını oluşturur ve onun kendine özgü şeklini almasına vesile olur. İçeriğindeki demir ise eritrosite kırmızı rengi vermektedir. Bu yüzden bu özgün şekil ve renkten bu adı almışlardır.
Eritrositler, endokrin bezlerinden salgılanan eritropoietin hormonunun kemik iliğini uyarmasıyla üretilmeye başlanır. Kemik iliği tarafından her saniyede 1, 5 milyon adet RBC üretilir. İlk başta çekirdekli olan alyuvar hücresinin bir haftalık olgunlaşma sürecinin ardından çekirdeği kaybolur ve kazandığı esneklik sayesinde dolaşımda daha aktif rol oynayabilir.
Fakat çekirdeği kaybolan kırmızı alyuvar hücresinin ömrü yaklaşık olarak 130 gündür. Vadesi dolduğunda dalakta parçalanır ve alyuvarlardan demir minerali ortaya çıkar. Bu demir minerali, alyuvarların üretiminde kullanılır. Arta kalan kısmı da safra kesesine gider. Erkeklerde bulunan eritrosit miktarı 4, 7-6, 1 milyon aralığındayken, kadınlarda bulunan eritrosit miktarı ise 4, 2-5, 4 milyon aralığında seyretmektedir.
Eritrositler, dokular ile akciğer arasındaki oksijen – karbondioksit döngüsünü sağlamaktadırlar. Kişi nefes aldığı esnada vücuduna giren oksijeni akciğerlere yönelerek bağlayan eritrositler, ardından doku ve organlara iletim mekanizmasında görev alırlar.
Eritrositler, açığa çıkan karbondioksiti de bağlayarak akciğerlere taşır ve buradan karbondioksit vücudun dışarısına gönderilir. Tüm bu döngü kişinin bir nefes alıp verdiği esnada koordineli olarak gerçekleşmektedir.
Bir hastalık şikayeti ile doktora gittiğinizde yaptırdıkları rutin test kan sayımıdır. Kan sayımında rutin olarak bakılan bir parametre de RBC değeridir. RBC kadın ve erkekte farklı değer aralığında bulunur.
Ayrıca, her yaş grubunda (prematüre, yeni doğan [0-1 ay], süt çocuğu [2-24 ay], oyun çocuğu [2-6 yaş], okul çocuğu [6-11 yaş], ergen [11-17 yaş] ve erişkin [18 ve üzeri]) farklı oranlarda bulunmakla beraber referans değerlerinde de laboratuvar bazında ufak farklılıklar görülebilir. Hamilelik döneminde de alyuvar sayısı değişikliğe uğrar.
RBC (Eritrosit) Yüksekliği
RBC değerinin referans aralıklarında olması, vücut sağlığı için oldukça mühimdir. Alyuvar hücrelerinin oksijen – karbondioksit döngüsünü gerçekleştirirken yetersiz kalması, doku ve organlara yeterli oksijen iletilememesine bağlı olarak, kemik iliğinin telafi amaçlı fazla miktarda eritrosit üretmesine RBC yüksekliği denir.
RBC yüksekliğinde; eklem ve göğüs ağrıları, görmede yaşanılan bulanıklık, tansiyon yüksekliği, avuç içlerinde yaşanan hassasiyet durumu, baş ağrısı, baş dönmesi, uyku bozukluğu, kulak çınlaması, karın ağrısı, kas ağrısı, kaşıntı hali gibi belirtiler yaşanması oldukça olağandır.
RBC değerinin yüksek olmasına neden olan faktörler arasında; kalp damar sorunları (konjenital kalp hastalığı), akciğer rahatsızlığı (pulmoner fibrozis), böbrek rahatsızlıkları, kemik iliği hastalıkları, vücudun susuz kalması, uyku apnesi, ağır egzersizler, hemoglobinopati, sigara kullanımı, yüksek basınçlı yerlerde bulunulması, dehidrasyon, karbonmonoksit zehirlenmesi, bağırsak tıkanıklığı, kortizon içeren ilaçlar kullanmak, kullanılan bazı ilaçların yan etkileri, doping kullanımı sayılabilir.
RBC (Eritrosit) Düşüklüğü
Eritrosit düşüklüğü denince aklımıza direk canlanan hastalık anemi (kansızlık) olabilir. Kan plazmasının içinde yeterli oranda RBC veya hemoglobin bulunmadığında meydana gelen eritrosit düşüklüğü pek çok rahatsızlıktan dolayı gün yüzüne çıkabilmektedir.
RBC düşüklüğü genellikle hastalıklara bağlı olarak, eritrosit üretim yeteneğinin zedelenmesi ya da eritrosit kaybına sebebiyet veren durumların varlığıyla ortaya çıkar.
Vücutta doku ve organların ihtiyaçlarını karşılayabilecek kadar alyuvar üretilememesi, meydana gelen bir kanama sebebiyle vücudun kan kaybetmesi eritrosit düşüklüğü nedenleri arasında sayılabilir.
RBC düşüklüğü belirtileri arasında;
- Halsizlik,
- Kolay yorulma,
- Enerji kaybı,
- Huzursuzluk ve sinirlilik,
- Nefes darlığı,
- Baş ağrısı ve dönmesi,
- Şiddetli göğüs ağrısı,
- Ciltte solukluk,
- Bacaklarda yaşanan kramp sıkıntısı,
- Uyku problemi çekme,
- Soluk benizli cilt,
- Kalp atışında düzensizlik şeklinde görülebilir.
RBC düşüklüğüne yol açan hastalıklar; anemi çeşitleri (demir eksikliği anemisi, aplazisi, pansitopeni, radyoterapi, kemoterapi), kemik iliği yetmezliği, kan kanseri (lösemi), tiroid bozuklukları, böbrek rahatsızlıkları, epilepsi nöbetleri, meydana gelen iç ya da dış kanama, yetersiz beslenme, mineral ve vitamin eksiklikleri (demir, bakır, folik asit, B6 ve B12), hamilelik, kanser ilaçlarının yan etkileri, kan transfüzyonu, hemoliz, kan damarlarının yaralanması, multipl miyelom.
İdrarda RBC (Eritrosit)
İdrarda RBC görülmesi, idrara kan karıştığı anlamına gelir. İdrara kan karışması, tıbbi olarak hematüri şeklinde ifade edilir. İdrarda eritrosit görme, kulağa korkutucu gelse de genellikle yaşamı tehdit etmez, nadiren ciddi hastalıkların sonucu olarak teşhis edilebilir.
İdrara kan karışması durumu sadece mikroskopla bakılarak teşhis edilecek kadar az olabilir. Fakat ortaya çıktığında sebebini araştırmak mühimdir, çünkü bazen ciddi bir takım durumlardan da meydana gelebilir.
Bazı vitamin ilaçlarından ötürü ya da havuç veya turunçgil tüketimine bağlı olarak da idrarda renk değişimi meydana gelebilir. Ancak, idrarda gözle görülür bir kanama mevcutsa vakit geçirmeden bir hekimle görüşülmeli ve kanamaya neden olan etki bulunduktan sonra tedavi planı şekillenmelidir.
Normal bir kişinin idrarında 0-3 arası eritrosit olması oldukça olağandır. Ama bunun üzerinde görülürse, sebebinin araştırılmasında fayda vardır.
İdrarda eritrosit görülmesinin nedenleri arasında; idrar yolu iltihabı geçirmiş olmak, idrar kesesinde ya da böbreklerde meydana gelmiş enfeksiyon, böbreklerde taş olması, mesane kanseri, böbrek kanseri, glomerulonefrit, böbreğin zarar görmesi, prostatta meydana gelen büyüme hali, prostat kanseri, idrar yolunda oluşan tümör, bazı ağrı kesiciler, kanser ilaçları, orak hücreli anemi gibi genetik bir hastalıktan ötürü gelişen böbrek hastalıkları, virüs kaynaklı ortaya çıkan iltihaplar, aşırı egzersiz yapma, kanın pıhtı atması sayılabilir.
Gaitada RBC (Eritrosit)
Dışkınızda (gaitada) kan görülmesi normal bir durum değildir. Eğer gaitada eritrosit görülürse, parazitten ya da bakteriden kaynaklanan bir enfeksiyon geçirildiği ya da bağırsak ve mide rahatsızlıklarından kaynaklanan bir kanamanın varlığı üzerinde düşünceler yoğunlaşabilir. Bu durumda bir hekime görünmeniz çok önemlidir. Hekiminiz gerek gördüğü takdirde gaita kültürü gibi tahliller isteyebilir. Bazı durumlarda kolonoskopi, endoskopi tahlillerine de ihtiyaç duyulabilir.