Sesteş Nedir : Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan kelimelerdir. Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde de olabilirler. Şiirde cinas olarak kullanılır ve cinaslı kafiye yapılır.
Sesteş Kelime Örnekleri :
Gül:
- 1. çiçek,
- 2. gülmekten emir
Kır:
- 1. kırsal alan,
- 2. kırmaktan emir, 3. beyaz
Yazma:
- 1. baş örtüsü,
- 2. yazmaktan olumsuz emir,
- 3. yazma işi
Sesteş olan Çay Kelimesinin Cümle İçinde Kullanımı:
- “Köyün içinden geçen çay, yazları kuruyordu.”
- “Bir bardak çay içince tüm yorgunluğunu unuttu.”
Birinci cümledeki “çay” sözcüğü “akarsu” anlamını taşımaktadır. İkinci cümledeki “çay” ise “çeşitli bitkilerin yapraklarının demlenmesiyle elde edilen içecek” anlamındadır. Dolayısıyla “çay” sözcükleri sesteştir.
Türkçede kullanılan; taş, at, kurt, geç, saz, yol, serin, yağ, in, dal, gül, uç, dik, iç, an, kız, yağ, kaz, dolu, çay, kara, yaş, kaç, kan, bağ, kazan, asma, al, güldür, yan, var, yazma, koru, sık, bin, kat, ay, öğüt, sal, yaz, yüz, dil vb. pek çok sözcük eş seslilere örnek olarak gösterilebilir.
Ek almış kelimelerle, ek almış ve almamış kelimeler arasında da eş seslilik söz konusudur. Bu ekler görevce farklı ekler de olabilir:
Örnek:
Siyah anlamındaki “kara” ile “kar-a” (-a: yönelme hâl eki) gibi
Uyarı 1 : “hala” ve “hâlâ”, “kar” ve “kâr”, “adet” ve “âdet” kelimeleri eş sesli değildir. Okunuşları ve anlamları farklıdır.
Uyarı 2 : Eş sesli kelimelerle çok anlamlı sözcükleri karıştırmamak gerekir. Eş seslilikte farklı sözcükler söz konusu iken, çok anlamlılıkta ise bir sözcüğün farklı anlamları söz konusudur.
Örneğin:
“Çay kenarında çay içmek çok zevklidir.” cümlesindeki “çay” sözcükleri iki ayrı sözcük olup eş sesli sözcüklerdir.
Fakat, Su ile dolu şişeyi bir kenara bıraktı. Tabanca dolu olabilir, dikkat edin. Dağ bayır keklik dolu. Cümlelerinde ise bir tek sözcüğün (dolu) değişik anlamlara gelecek şekilde kullanımı söz konusudur.
Dikkat!
Bir sözcüğün sesteş olabilmesi için her iki anlamının da temel anlam olması gerekir. Bir yerde gerçek, diğer yerde mecaz anlamıyla kullanılan sözcük sesteş kabul edilmez.
Örneğin “yüz” sözcüğünü ele alalım.
- “Masanın yüzü çok kirlenmiş.” cümlesinde “yüz” sözcüğü “yan, taraf” anlamında kullanılmıştır.
- “Bu yüz bana tanıdık geliyor.” cümlesinde “kişi”,
- “Ne yüz ile geliyorsun ki bana?” cümlesinde “utanma, sıkılma”
anlamında kullanılmıştır.
Bu örnekler, “yüz” sözcüğünün diğer anlamlarıdır. Dolayısıyla bu sözcükler kendi aralarında sesteş olarak kullanılamaz. Ancak;
“Sabahleyin yüzünü yıkamasını yüz kere söyledim.” cümlesindeki “yüz” sözcükleri sesteştir. Çünkü birincisi “çehre, surat”, ikincisi “sayı” anlamındadır ve gerçek/temel anlamlarıyla kullanılmışlardır.
Sesteş sözcüklerle “Cinas” sanatı oluşturulur:
- “Bülbül güle âşıkmış, sanki bundan güle ne
Hep sevenler ağlarmış, rast gelmedim gülene.”
Birinci dizedeki “güle ne” ile ikinci dizedeki “gülene” sözleri cinas oluşturmuştur.