SURFAKTAN MADDELER : Surfaktan maddeler en basit tanımı ile bir sıvının yüzey gerilimini azaltan maddelerdir. Hidrofilik bir baş ve hidrofobik bir kuyruktan oluşan surfaktan molekülleri, hava ile suyun birleştiği yerde yoğunlaşırlar. Suyun içinde iken bu moleküllerin hidrofobik kısımları hava kabarcığı tarafından çekilir ve hava kabarcığının etrafını sararlar. Suyun dışında ise bunun tersi olur. Saf suyun yüzey gerilimi yüksek olduğu için su içerisindeki bir hava kabarcığı yüzeye gelince hemen patlar. Surfaktan maddeler ise yüzey gerilimini düşürdükleri için oluşan hava kabarcıkları yüzeye çıktığında uzun süre patlamadan kalırlar.
Surfaktan maddelerin bu özelliğinden elbiselerimizin deterjan ile temizlenmesinden faydalanırız. Surfaktan molekülünün hidrofobik kısmı kumaş üzerindeki yağ tarafından çekilir ve yağın etrafı hidrofilik kısım ile kaplanır. Böylece yağ molekülü yuvarlanarak atılır. Deterjanlar ve sabunlar suni olarak imal edilen surfaktan maddelerdir. Tabiatta ise çürümüş bitki artıklarının parçalanma ürünleri olarak bir çok doğal surfaktan suya salınır. Bu surfaktanlara en iyi örnek humic asittir. Bir şelalede gördüğümüz köpüklenme bu tabii surfaktanlar sayesindedir.
Ayrıca köpüklenme olayı denizlerde de meydana gelir. Dalgaların kıyıya vurması ile oluşan köpükler plankton adı verilen mikroskobik alglerin yıkımı ile oluşan surfaktanlar sayesinde oluşmaktadır. Gerek şelalede gerekse denizde olsun bu köpüklenmenin faydalı yönleri vardır. Bu köpükleri oluşturan surfaktanlar deniz suyunda çok az bulunan fosfor, magnezyum gibi elementleri; ayrıca bakır, çinko, kobalt gibi ağır metalleri seçip ayırır. Daha sonra bu köpüklerin patlaması ile sodyum klorür ve diğer elementler havaya sıçrar. Sıçrayan aerosollerden bir kısmı rüzgarın tesiri ile tekrar denize düşerken diğerleri yükselir ve havada asılı halde kalır. Son derece iyi bir buhar taşıyıcısı olan sodyum klorür bulut oluşumunu sağlar. Aerosoller ayrıca bitkiler için gereken elementleri ihtiva ettiğinden yağmur ile birlikte yeryüzüne inerek toprağı beslerler. Bu sayede fakir bir toprak yüzyıl zarfında tabii olarak yetişen bitkiler için gerekli bütün elementleri kazanabilir. Denizlerde oluşan bu surfaktanlar olmasaydı çok az bulut oluşur ve iklimler çok kurak geçerdi. Yine deniz suyunun ihtiva ettiği yağlı cisimler ve proteinler de surfaktanlar sayesinde temizlenmektedir.
Yağ zerresi, surfaktan maddenin hidrofibik kısmı (R) ile sarılarak ortamdan koparılır.
Sürfaktan için surfactant kelimesinin türkçeleştirilmeye çalışılmış hali. yüzey aktif madde demek daha doğru.
sürfaktanlar yag ve suyun birbirine karısmasını saglar. bu nedenle deterjanların yapısında bulunurlar. ayrıca ilac sanayisinde de sıkca kullanılırlar.
kesinlikle yuzey gerilimini dusuren maddedir.
soyle ki.bir balon dusunun ici hava ile doldukça icindeki basinc arttikca balonun yuzeyindeki gerilim gittikce artar.surfactan bu gerilimi azaltir. bunu akcigerlerimizin baloncuklari olan alveollere uygularsak nefes alip verirken alveollerin yuzeyindeki gerilimi azaltarak! onlarin kollabe olmalarini azaltmaya yardimci olur.boylece nefes almak bir iskence ,cok efor gerektiren bir is haline gelmez.kolaylasir.
Eğer surfactan olmasaydi – yenidoganlarda akciger maturasyonu – olgunlasmasi henüz olmamis bebeklerde goruldugu gibi- alveolleri hava ile doldurmak cok daha zor olacak ve yenidogan bu durumla bahsedemeyecek, havasız kalacak oksijen seviyesi dusecek vs vs olacaktir. Sonmüş akciğerleri olacak ve kendisi yeterli guçle nefes alamadığı için buyuk ihtimalle mekanik vantilatöre bağlanmak zorunda kalacaktir.
alveolleri kollabe olmaktan koruyan madde. alveolleri kollabe etmeye yarayan basınç, yüzey gerilimiyle orantılı olduğu için yüzey gerilimini azaltmak suretiyle bu etkiyi yaratır. tip 2 alveolar hücrelerce sentezlenir.
bronşiyollerde clara hücreleri tarafından, alveollerde ise tip2hücre tarafından sentezlenen, ana bileşeni dipalmitoilfosfotidilkolin olan yüzey gerilimini azaltan şey, insülin salgısını azaltırken tiroid hormonları ve kortizol sentezini arttırır
yapısındaki fosfotidilkolin lesitin olarak da bilinir. anne karnındaki akciğer maturasyonu lesitin/sfingomyelin oranı ile saptanır.
2010 yılında prematüre doğan bebeğe, gelişmemiş akciğerin solmasını – büzüşmesini engellemek için 3 günlük dozu için 1000 tl gibi bir rakam olarak fiyat söylenen madde. o durumda ne fiyatını araştırıp doğrulamak gelmişti içimden ne de herhangi bir şey için istek…
iki tane yarıçapı veya hacmi farklı balon düşünelim.yüzey gerilimi aynı olsun.bu iki balonu hortumla birbirine hava geçişi olacak şekilde birleştirelim.transmural basınç(formülü:2 çarpı yuzeygerilimi bölü yarıçap) etkisiyle küçük hacimli balondan büyük hacimli balona hava geçişi olacaktır.bu yüzden küçük balon büzüşecek büyük balon daha da şişecektir.
şimdi bunu alveoller için düşünelim.sonuçta tüm alveoller birbirine bağlantılı ve yarıcapları birbirinden farklı.normal şartlarda küçük yarıcapli alveolun daha da büzülmesi diğerinin ise şişip patlaması gerekirdi.ama öyle olmuyor.alveollerin içindeki sürfaktan sağlayıcı hücrelerden salgılanan sürfaktan alveollerin yüzey gerilimini düşürerek büzüşmesini ve genişleyip patlamasını engeller.